In een podcast over de Matthäus passion die ik volg wordt ingegaan op hoe Bach via virtuoos gebruik van harmonie een grootse compositie creëert en ook wordt verteld hoe hij modulaties gebruikt om verdieping te aan te brengen en zo een spectrum van meerdere verhaallijnen aanbrengt.

Wanneer bijvoorbeeld de discipelen reageren op een aanklacht van Jezus wordt de melodie steeds heftiger en dramatischer maar blijft in de bas steeds dezelfde noot onaangedaan liggen. De dissonantie die daaruit volgt creëert een toenemende spanning die neigt naar onbehagen. Met dit onbehagen wijst Bach ons de weg terug naar onszelf: hoe zouden wij reageren in deze situatie?

Maar wat is er eigenlijk aan de hand met die bas noot, die bron van onbehagen die daar van geen wijken weet. Doet die werkelijk wat of doet die niets? In principe gebeurt er niets bijzonders in de bas. Volhardend wordt steeds dezelfde noot herhaalt. Het is de interactie met de levendige melodie erboven die de spanning creëert.

In de afgelopen week hadden we het over hoe meditatie ontspannen zou moeten zijn maar hoe diezelfde meditatie soms als inspanning wordt ervaren. Ik zie daar ook een dissonantie, en wel tussen de ontspanning van de meditatie en de beroering van ons dagelijks leven. En zoals bij de bas noot in het voorbeeld zou je jezelf kunnen afvragen of de meditatie nu het rustpunt is of de bron van onbehagen.

Onze instructie zegt: ontspan, verzacht, wordt vriendelijk. Als we gaan mediteren leggen we als het ware een fundament van rust neer. We nemen ons voor te ontspannen en voegen niets toe aan dit moment. We rusten in onszelf zou je kunnen zeggen. Maar als deze rust sterk contrasteert met ons dagelijks leven kunnen we dat direct opmerken. Net als bij het luisteren van een compositie kan je niet om de dissonanten heen.

De meditatie zou je kunnen zien als de bas lijn die niet moduleert maar standvastig en onaangedaan zichzelf herhaalt. Hierin kunnen we volledig ontspannen zijn. Wendingen in ons leven of in de levens om ons heen kunnen altijd dissonanten voortbrengen. En we zullen die altijd blijven horen. Maar de meditatie vraagt juist een ontspannen luisteren, welke wending de melodie ook aanneemt. Ontspannen is hier niet een toevoeging aan de meditatie, het is zelfs geen voorwaarde. Het is het hart van de meditatie zelf.